Tuesday, January 30, 2024
Ձմեռ պապ 2024
Sunday, January 28, 2024
Գիտահետազոտական հաստատություններում կատարվող փորձերը կրթահամալիրում
Կրթահամալիրում բնագիտական առարկաների ուսուցումը հիմնաված է փորձերի իրականացման, տեսածը հասկանալու , ստացած արդյունքը մեկնաբանելու վրա. փորձնականից անցում կատարելով տեսականին։Փորձարարական նախագծերի փաթեթը նոր փորձերով համալրելու նպատակով մշակել եմ հետևյալ ուղղությունները`
- Համագործակցային նախագիծ ` ԵՊՀ կենսաբանության մանրէբանության ամբիոն
- Համագործակցային նախագիծ` Կենսաքիմիայի ինստուտի
Նշված աշխատանքները կատարել ենք փուլ առ փուլ` ավագ դպրոցի տարատարիք սովորողների հետ։
Նախագիծը երկարաժամկետ է, կատարվող փորձերի իրականցումը, մշակումը և սպասվող արդյունքների ստացումը ամիսների աշխատանք է, որին կարող եք ծանոթանալ
հետևել նյութերով`
Ստացած գիտելիքները և հմտությունները սովորողներին փոխանցելու և կիրառելու համար առավել համապատասխան ժամանակահատված , քան բագիտատեխնիկական ստուգատեսն է հնարավոր չէր գտնել, ներկայացված նյութերին կարող եք ծանոթանալ հետևյալ հղումներով`
- Աստղիկ Հայրիյան` Արյան բաղադրությունը,արյունը նոսրացնող դեղորայքի աղդեցությունը բաղադրության վրա
- Վահան Սարգսյան`Մեր շրջապատի մանրէները, ախտահանիչ նյութերի ազդեցությունը վերջիններիս վրա
- Հասմիկ Ուզումյան`սովորեղ սովորեցնող բաղադրիչ
Ներկայացված նախագծերի նորարարությունը գիտահետազոտական հաստատություններում կատարվող փորձերի մեխանիզի ներդրումն է ավագ դպրոցի սովորողի ուսումնական գործունեության մեջ։
Նախագծերը կրելու են շարունակական բնույթ`
- կատարելու ենք ամենատարբեր առարկաներից նմուշառումներ
- աճած մանրէների ուսումնասիրություններ
- համեմատելու թե որ առարկաներն են առավել շատ մանրէակիր
- սովորող սովորեցնող նախագծով շարունակելու ենք կրտսեր սովորողներին սովորեցնել օգտվել մանրադիտակից, կատարել չոր նմուշմերի մանրադիտարկում։
Գիտական հաստատությունների հետ համագործակցակին նախագծերը նույնպես կլինեն շարունակական , որի արդյունքում սովորողները ձեռք կբերեն անհատական փորձեր կատարելու հմտություններ, որը կարող է նպաստել նրանց մասնագիտական կողմնորոշմանը։
Ճամբարային հաշվետվություն
Ճամբարային ամիսը սպասվածից առավել ուսումնական էր և հետաքրքիր, մեր ջոկատը փորձեց ակտիվ մասնակցել ընթացող ստուգատեսներին։
Բնագիտատեխնիկական ստուգատես
Ցանկանում եմ նշել, որ բնագիտատեխնիկական ստուգատեսին ներկայացել ենք հիմնականում նոր, ոչ դասագրքային փորձերով, որոնց մի մասը սովորողները թարգմանել են համացանցից և կատարել` մեկնաբանելով ստացված արդյունքները և նշել ձեռք բերած հմտությունները։
1. Շրջապատի մանրէներ , ախտահանիչ նյութերի ազդեցությունը վերջիններիս վրա լուսաբանումը` Վահան Սարգսյանի։
2. Արյան ձևավոր տարրեր, մանրադիտակային հետազոտություն, լուսաբանումը ` Աստղիկ Հայրիյանի
3.Սովորող սովորեցնող նախագիծ միջին դպրոցի ճամբարականների հետ , լուսաբանումը Զարինե Փանյանի։
4. Նախակենդանիների մանրադիտակային հետազոտություններ և մանրէների կեսամիջավայրերի պատրաստում , լուսաբանումը` Աստղիկ Հայրիյանի։
5. Ուսումնական ճամփորդություն ԵՊՀ գենետիկայի ֆակուլտետ սովորողները ծանոթացան գենետիկայի արդի խնդիրներին, ամբիոնում իրականցվող հետազոտություններին, պատերացում կազմեցին, թե որն է գենետիկայի դերը ժամանակակից բժշկության մեջ։
Ստուգատեսին ներկայացրել եմ նաև թարգմանություն`« Հեքիաթ վանական Մենդելի մասին»
Ազագրական փառատոն
- Վահան Սարգսյան` Լավաշ
- Նարե Խաչատրյան` Հարիսա
- Աստղիկ Հայրիյան`Մեքսիկական խոհանոց
Որպես ազգագրական փառատոնի եզրափակիչ բաղադրիչ այցելեցինք ԵՊՀ Պատմության թանգարան, որտեղ սովորողները ծանոթացան համալսարանի ստեղծման պատմությանը, իմացան ովքեր են եղել առաջին դասախոսները, տեսան տարբեր ժամանակահատվածներում հայտնաբերված իրեր, խոնոցու նախատիպ հանդիսացող կուժերը ։
Ձմեռային մարզական ստուգատես` նյութի հղումը այստեղ։
Համեղ խոհանոց լուսաբանումը` Վահան Սարգսյանի։
Հետազոտական աշխատանքների ընթացքը`
Գրիգորի Ստեփանյան, Նանե Մոմչյան գրեթե պատրաստ են կարծում եմ փետրվարի երկրոդ կեսին կպաշտպանեն։
Մանե Մկրտչյան, Միքաելա Մարաշելյան, Նարեկ Հարությունյան, Անիտա Գրիգորյան աշխատանքի հիմնական մասը արված է։
Wednesday, January 24, 2024
Ճամբարային երկրորդ շաբաթ
Ճամբարային երկրորդ շաբաթը սկսեցինք սահելով`ցուրտ էր , բայց մեր ջոկատը առանց տրտնջալու քայքով ճամփա ընկավ սահադաշտ։Մեկ ժամը աննկատ անցավ, ճամբարականները վայելում էին սառույցը, փորձում էլ ավելի հմտանալ սահքում։ Տեսանյութը`այստեղ։
Զվարճանքին զուգահեռ շաբաթը շատ ուսումնական էր, ավարտեցինք նախորդ շաբաթվա ընթացքում սկսած փորձերը, ճամբարականները ինքնուրույն կատարեցին մանրադիտակային հետազոտությունները և մեկնաբանեցին ստացված արդյունքները։
Մանրադիտակով առաջին անգամ հետազոտել ենք նաև արյան նմուշներ` ներկված,որտեղ պարզ երևում էին արյան բոլոր երեք ձևավոր տարրերը, նաև չներկված , որը պատրաստեցինք ճամբարականների հետ և անմիջապես ենթարկեցինք մանրադիտակային հետազոտության, չներկված նմեւշում երևում էին միայն էրիթրոցիտները։
Շարունակել ենք սովորող սովորեցնող նախագիծը `միջին դպրոցի ճամբարականների հետ։
Tuesday, January 23, 2024
Գիտական հաստատությունները որպես ուսումնական հարթակ
Համագործակցային նախագիծ ԵՊՀ կենսաբանության գենետիկայի լաբորատորիայի հետ։Փորձերը իրականացվելու են կենսաբանության ֆակուլտետում։
Նախագծի օր`26.01.2024թ
Նախագծի ժամը`13.00
Նախագծի մասնակիցներ`ավագ դպրոցի սովորողներ։
Նախագծի նպատակն է
- Սովորողների մոտ զարգացնել փորձարարական հմտություններ
- Անհատական փորձերի կազմակերպումն ու իրականացում
- Ձեռք բերած հմտությունների կիրառումը ուսուցման պրոցեսում
Նախածի ընթացքը
- Նախագծին կարող են մասնակցել 10 սովորող` յուրաքանչյուր խմբում հինգ հոգի
- Փորձերի ընթացքը լուսաբանվելու է սովորողների բլոգներում և ենթակայոերում։
Մասնակիցներ`
1. Ստեփանյան Գրիգոր 9-րդ դասարան
2. Դադյան Կարինե 9-րդ դասարան
3. Հայրիյան Աստղիկ 19-րդ դասարան
4. Մոսաելյան Մարիա 9-րդ դասարան
5. Սարգսյան Վահան 9-րդ դասարան
6. Խաչատրյան Նարե 9-րդ դասարան
7. Մկրտչյան Մանե 11-րդ դասարան
8. Մարաշլյան Միքաելա 11-րդ դասարան
9. Հարոթյույան Նինա 11-րդ դասարան
10. Մուրադյան Նարե 11-րդ դասարան
Monday, January 22, 2024
Թանգարանային այցելություններ
Հայաստանի ազգային պատկերասրահը կերպարվեստի խոշորագույն և հայկական արվեստի հավաքածուով աշխարհի ամենամեծ թանգարանն է: Պատկերասրահը հիմնադրվել է 1921 թվականին: Հավաքածուն ընդգրկում է հայկական և արտասահմանյան կերպարվեստի և դեկորատիվ-կիրառական արվեստի ավելի քան 40 000 բարձրարժեք նմուշներ: Հավաքածուն ընդհանուր պատկերացում է տալիս ազգային կերպարվեստի և դեկորատիվ-կիրառական արվեստի պատմության մասին, ինչպես նաև ներկայացնում է արտասահմանյան երկրների արվեստը հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը:
Oրը՝ 25.01.2024
Ժամը՝ 11:00
Նպատակը և խնդիրները՝
- սովորողներին ծանոթացնել թանգարանում առկա եվրոպական մշակույթին առնչվող գործերին
- հանդիպում հայկական նախշերի գիտակ տիկին Արփիկի հետ, վերջինիս գործերը ցուցադրվում են եվրոպական բազմաթիվ փառատոններում
- ճամփորդելու միջոցով ճանաչել և գնահատել պատմամշակութային արժեքները
- թանգարանային մշակույթ
- նոր գործընկերություն
- սովորողների աշխարհագրական, ճամփորդական գիտելիքների զարգացում և ամրապնդում
- օտարալեզու հաղորդակցման հմտություններ
Քայլերը՝
- մինչև ճամփորդությունը՝ ուսումնասիրել այցելող վայրերը, տեղեկություններ հավաքել տվյալ վայրերի մասին
- պայմանավորվածություն ձեռք բերել
- պլանավորել անելիքները և նախապատրաստվել ճամփորդությանը
Ծրագրում՝
- 10 :00-մեկնում
- 11:00-12:00 այցելություն Հայսատանի ազգային պատկերասրահ
- 12:30-13:00 այցելություն կերամիկայի թանգարան
- 13:30-ից քաղաքային թափառումներ
- 13:30-14:30 ետ վերադարձ
Արդյունքներ-ամփոփում՝
Ճամփորդության ընթացքն ամփոփվում է ճամփորդության մասին պատումներով, ֆոտոշարերով, տեսանյութերով, որտեղ արտացոլված կլինեն հավաքագրված տեղեկությունները, դրանք հրապարակել բլոգներում, ենթակայքերում
Մասնակիցներ՝
Friday, January 19, 2024
Հեքիաթ վանական Մենդելի մասին, ով հայտնաբերեց հռչակավոր օրնեքը, ոլոռի մարգի վրա
Մեղուները բզզում էին ՝գործնական տեսքով ծաղկից ծաղիկ թռչելով և նեկտար փնտրելով ։ Ծաղիկները դեմ չէին, ընդհակառակը, թևավոր աշխատավորներին փորձում էին գրավել քաղցր հոտով և վառ գույներով ։ Ամռան այդ թեժ օրերին սպիտակ, կապույտ, կարմիր, դեղին ծաղիկներն այնքան սովորական էին, որ մարդիկ հազվադեպ էին նկատում այդ խայտաբղետ տեսարանը։ Առավել ևս նման մանրուքների հանդեպ անտարբեր էին գյուղացիները, որոնք մեղուներից ոչ պակաս առավոտից երեկո ։
Պատանի՝ Յոհան Մենդելը, նույնպես գյուղացի էր։ Նրա ընտանիքն արդեն 130 տարի փոքրիկ ագարակ ուներ ներկայիս Չեխիայի տարածքում գտնվող Հեյնցենդորֆ փոքրիկ գյուղական քաղաքում։ Այստեղ Յոհաննայի պապերն ու նախապապերն իրենց կյանքն անցկացրել են անխոնջ աշխատանքի և հոգսերի մեջ։ Տղան իր քույրերի ՝ կրտսեր Թերեզայի և ավագ Վերոնիկայի հետ նույնպես աշխատում էր օրեր շարունակ ՝ խնամելով այգին և մեղուները: Բայց, ի տարբերություն մյուսների, նա չէր կորցրել շրջապատող բնությամբ զարմանալու ունակությունը:
«Ինչո ՞ւ են որոշ ծաղիկներ կարմիր, իսկ մյուսները ՝ սպիտակ։ Իսկ զանգակների ծաղիկները միշտ կապույտ են: Ինչպե ՞ս է ծաղկի սերմը իմանում, որ պետք է կապույտ, այլ ոչ թե դեղին ծաղիկ տա, իսկ կատվի ձագերը միշտ չէ որ նման են մորթու գույնով իրնեց ծնողներին: Ինչո ՞ւ»
- Իսկապես, ինչո ՞ւ,- հարցրեց Գալաթեան մորը, ով հերթական հեքիաթն էր կարդում:
- Հիմա կխոսենք այդ մասին, - պատասխանեց Ձինթարան: - Սակայն ինձ ահա թե ինչն է հետաքրքրում` ինչպես՞ է, որ վաղ թե ուշ հազարավոր սովորական տղաների և աղջիկների մեջ հայտնվում է անսովոր դեռահաս, ով ոչ միայն տարօրինակ հարցեր է տալիս, այլև պատրաստ է իր կյանքը ծախսել դրանց պատասխանները փնտրելու համար: Հենց այդպիսի մարդիկ են բացահայտում ճշմարտությունները, որոնք նրանցից առաջ ոչ ոք չէր կարողացել գտնել:Յոհան ավարտեց վարժարանը և սկսեց երազել համալսարանի մասին: Ագարակը կերակրում էր ընտանիքին, բայց շատ եկամուտ չէր տալիս, ուստի Յոհանը համալսարանում սովորելու համար գումար չուներ։ Քսան տարեկանում տղան դարձավ վանական` Բռնո քաղաքի կաթոլիկ վանքում։ Վանքն ուներ հիանալի գրադարան, այգի և վանական դպրոց, որը ֆիզիկայի և կենսաբանության ուսուցիչների կարիք ուներ։ Յոհան, ով ընդունեց վանական Գրեգոր անունը, սպունգի պես կլանում էր գիտելիքները և ցանկանում էր ուսուցիչ դառնալ։ Տաղանդավոր երիտասարդին աջակցում էր վանահայր` Կիրիլ Նապը (1792-1867), նա տղային երկու տարի ուղարկեց Վիեննայի համալսարան ՝ վանքի ֆինանսավորմամբ սովորելու ։ Համալսարանում Մենդելի ուսուցիչներն էին հայտնի բուսաբան-բջջաբան Ֆրանց Ունգերը և ֆիզիկոս Քրիստիան Դոպլերը ։Համալսարանն ավարտելիս Մենդելը փորձեց ստանալ ուսուցչի դիպլոմ, բայց երկու անգամ անընդմեջ ձախողեց կենսաբանության քննությունը:
- Ինչո՞ ւ,- զարմացավ Գալաթեան : - Չէ՞ որ նա այնքան սիրում էր այդ առարկան և լավ տիրապետում։
- Այս պատմության մանրամասները հայտնի չեն ։ Հնարավոր է, որ քննության հանձնաժողովի անդամները չափազանց խիստ էին կամ էլ պատճառը Մենդելի համակարգված կրթության բացակայությունն էր: Այնուամենայնիվ, Յոհաննեսը, որն այդ ժամանակ արդեն 34 տարեկան էր, փակուղու առջև էր . նա չուներ ուսուցիչի որակավորում և պաշտոնապես հնարավորություն չուներ զբաղվել գիտությամբ ։
Կրկին Մենդելին օգնեց Բռնոյի վանքի վանահայր Նապը։ Տարեց վանահայրը և երիտասարդ վանականը երկար զրուցեցին ՝ նստած վանքի պարտեզի նստարանին, շրջապատված ծաղիկներով և մեղուներով, և հենց այդ զրույցը որոշեց Մենդելի կյանքի ուղին: Նա վերադարձավ վանք և վանքի պարտեզում սկսեց ինքնուրույն զբաղվել գիտությամբ։ Երկու հեկտար տարածք ունեցող այս այգին դարձավ նրա հիմնական հետազոտական լաբորատորիան: Մենդելը սկսեց փնտրել այն հարցի պատասխանը, որը նրան անհանգստացնում էր մանկուց.«Ինչո՞ւ են որոշ ծաղիկներ կարմիր, իսկ որոշները՝ սպիտակ»: Սակայն հիմա այդ հարցն իր առջև դրել է ոչ թե երեխան, այլ հասուն հետազոտողը, ով հասկանում էր, որ բնությունից ցանկացած պատասխան կարելի է ստանալ միայն խնամքով պատրաստված գիտափորձի միջոցով:
Մենդելն իր գիտական փորձերի համար ընտրել էր ոլոռի այնպիսի տեսակ, որը ծաղկելիս տարբեր գույնի ծաղիկներ էր տալիս ։ Կարևոր էր նաև այն, որ մեղուները, որոնք սովորաբար ծաղկափոշին բույսից բույս էին տեղափոխում, չէին խանգարում փորձերին` ոլոռը ինքնափոշոտվող էր: Յոհանը տնկեց ոլոռի 34 տեսակ և սպասեց արդյունքին: Նա առանձնացրեց յոթ հատկանիշ, որոնք ցանկանում էր ուսումնասիրել:
- Սպասիր, մայրիկ, - ընդհատեց Գալաթեան,-որոնք են այդ հատկանիշները:
- Մենդելը ցանկանում էր հասկանալ, թե ինչպես են ծնողական հատկությունները փոխանցվում սերունդներւն։ Օրինակ ՝ մարդու մոտ կարելի է առանձնացնել այնպիսի ակնհայտ հատկություն, ինչպիսին է՝ աչքերի գույնը։ Եթե ծնողներից մեկը կապույտ աչքեր ունի, իսկ մյուսը ՝ շագանակագույն, ապա ի՞նչ գույնի աչքեր կունենա նրանց երեխան: Միայն Մենդելը ցանկանում էր այս հարցի պատասխանը ստանալ ոչ թե մարդկանց, այլ բույսերի դեպքում:
- Իսկ բույսերը աչքեր ունե՞ն, -շփոթված հարցրեց Գալաթեան:
- Ոչ, իհարկե։ Բայց Մենդելը ոլոռի մեջ առանձնացրեց յոթ ակնհայտ հատկանիշներ ՝ կարմիր կամ սպիտակ ծաղիկ, սերմերի դեղին կամ կանաչ գույն, սերմերի հարթ կամ կնճռոտված կեղև և այլն:
Օրինակ՝ եկեք քննարկենք մեկ նշան ' կարմիր կամ սպիտակ ծաղիկ: Մենդելը ընտրեց ոլոռի այնպիսի տեսակ, որը ծաղկում է միայն կարմիր գույնով, և որպես հակադիր հատկանիշ այնպիսի տեսակ, որը տալիս էր միայն սպիտակ ծաղիկներ: Նա տնկեց այս տեսակներն առանձին մարգերում։ Այնուհետև հասուն բույսերից ստացավ սերմեր և նորից տնկեց դրանք: Երեք տարի շարունակ Մենդելը հետևում էր իր փորձակվող նմուշներին և համոզվում, որ կարմիր ծաղիկներով բույսերի սերմերից ստացված առանձնյակները նորից ծաղկում են և տալիս միայն կարմիր ծաղիկներ: Սպիտակ ծաղիկներով բույսերը նույնպես միշտ ծաղկում էին սպիտակ գույնով։
Այս ամենը պարզելուց հետո Մենդելն անցավ հիբրիդացման՝ սպիտակ և կարմիր ծաղիկներով բույսերի խաչասերմանը։
- Ինչպե՞ս էր դա անում,-հարցրեց հետաքրքրասեր Գալաթեան ։
- Նա վերցնում էր կարմիր ծաղիկներից ծաղկափոշին , տեղափոխում սպիտակ ծաղիկների վրա և հակառակը ՝ սպիտակ ծաղիկներից ծաղկափոշին հանելով ՝ տեղափոխում էր կարմիրների վրա: Աշնանը նա հավաքեց ստացված սերմերը և տնկեց դրանք հաջորդ տարվա համար: Մենդելը ցանկանում էր տեսնել, թե ինչ գույն կունենա հիբրիդի ծաղիկը : Կարելի է պատկերացնել, թե որքան զարմացավ Մենդելը, երբ հիբրիդը ծաղկեց միայն կարմիր ծաղիկներով: Իսկ ո՞ւր կորավ սպիտակը: Ըստ երևույթին, նրան հաղթեց կարմիր գույնը։
Սա կարևոր արդյունք էր ։ Մենդելը ոլոռի ծաղկի կարմիր գույնը անվանեց գերիշխող, այսինքն ՝ իշխող հատկություն, իսկ սպիտակը ՝ ռեցեսիվ, այսինքն՝ զիջող հատկություն ։ Մենդելը շարունակեց գիտափորձը. նա արդեն միմյանց հետ խաչասերեց հիբրիդներին ՝ երկրորդ սերնդի բույսերին, որոնք ծաղկում էին միայն կարմիր գույնով և նորից տնկեց ստացված սերմերը ։
Եվ կրկին անակնկալ:
Երրորդ սերունդը տալիս էր և՛ սպիտակ ծաղիկներ, և՛ կարմիր: Մենդելը հաշվեց մարգերի կարմիր և սպիտակ բույսերի քանակը. դրանց հարաբերակցությունը երեքը մեկի էր: Կարմիր ծաղիկներով բույսերը կազմում էին երեք քառորդը, իսկ սպիտակներինը՝ մեկ քառորդ:
Մենդելը ցնցված էր: Նա երկար ժամանակ վերլուծեց փորձերի արդյունքները, կրկնեց դրանք այլ հատկանիշներով, այդ թվում ՝ ոլոռի սերմի գույնով և սերմի մակերեսի ձևով (հարթ և կնճռոտ)։ Արդյունքը միշտ նույնն էր: Երկրորդ սերնդում գերիշխող հատկությունը միշտ ճնշում էր ռեցեսիվին, բայց երրորդ սերնդում ռեցեսիվ հատկությունը կրկին հայտնվում էր յուրաքանչյուր չորրորդ ծաղկի մեջ:
Մենդելը աճեցրել և ուսումնասիրել է ոլոռի գրեթե երեսուն հազար բույս ։ Յոթ տարիների փորձերիի և երկու տարիների արդյունքների վերլուծություն հիման վրա, վերջապես, նա ստացավ հատկությունների ժառանգման հստակ գծապատկեր:
- Ի՞նչ գծապատկեր է,-անհամբեր հարցրեց Գալաթեան:
- Մենդելը հասկացավ, որ ոլոռը պետք է ունենա ժառանգության զույգ տարր:
Որպեսզի պարզ լինի կարմիր ծաղիկներ և ճեղքավորում չտվող բուսերի գենոտիպը՝ կնշանակենք այսպես` АА, այսինքն՝ նրանք օժտված են դոմինանտ հատկանիշով, իսկ սպիտակ ծաղիկներով մարգի բույսերը կնշանակենք аа , դրանք ունեն ռեցեսիվ հատկանիշը ։ Երբ բույսերը խաչվում են АА և аа տարրերով, նրանցից յուրաքանչյուրը տալիս է ժառանգականության իր զույգ տարրի կեսը, և դրանք խառնվում են սերունդների մեջ, որոնք ձեռք են բերում Аа հիբրիդային գենոտիպը: Այսպիսով, АА-ի և Аа-ի տարրերն ունեն նույն հատկությունները, ինչ АА տարրերը: Այս դեպքում А-ի գերիշխող հատկությունը ճնշում է а-ին, և արդյունքում հայտնվում է կարմիր ծաղիկ:
Եթե խաչասերենք երկրորդ սերնդի երկու Аа հիբրիդներ միմյանց հետ, ապա նրանք կրկին սերունդում կտան իրենց գենի կեսը: Երրորդ սերնդում, կարող են առաջանալ հետևյալ զույգերը ՝АA, Аа, аа ։
- Սպասիր, մայրիկ, ես չեմ հասկանում, _ ասաց Գալաթեան
- Եկեք ինքներս ստուգենք, - ասաց Ձինթարան։
- Ինչպե՞ս, _ զարմացավ Անդրեյը, - արագ ոլոռ աճեցնենք:
- Ահա թե ինչպես, -և Ձինթարան բացատրեց փորձի էությունը:
Երեխաներն իրենց խաղալիքների մեջ արագ գտան կարմիր և սպիտակ գույնի գնդիկներ և դրեցին դրանք երկու տոպրակի մեջ ՝ յուրաքանչյուրում միայն մեկ գույնի փոչիկներ: Կարմիր փուչիկներով պարկը վերցրեց Անդրեյը, սպիտակներով ՝ Գալաթեան։ Ձինթարան ասաց Անդրեյին:
- Յուրաքանչյուր պայուսակ պատկերում է մաքուր ցեղատեսակի բույսերի մարգը: Անդրեի պայուսակը կարմիր ծաղիկներով մարգն է: Իսկ քոնը, — դիմեց Ձինթարան դստերը, - համապատասխանում է ճերմակ ծաղիկներով ոլոռի մարգին։ Եկեք հիբրիդ պատրաստենք:
Երեխաները ձեռքերը դրեցին պարկերի մեջ և դուրս հանեցին փուչիկ: Ստացվեց զույգ` կարմիր և սպիտակ փուչիկներից։
- Կարմիր և սպիտակ փուչիկները ժառանգական տեղեկատվություն է, որը Аа հիբրիդը ստացել է իր ծնողներից: Այժմ նույն կերպ պատրաստեք քառասուն հատ հիբրիդներ, պարզապես դրանք բաժանեք երկու պայմանական «մարգերի»:
Շուտով Գալաթեայի և Անդրեյի առջև դրված էին քսան զույգ գունավոր փուչիկներ:
- Սրանք երկրորդ սերնդի բույսերի երկու մարգերն են: Ի՞նչ գույնի ծաղիկներ են նրանք ունենալու ։
Գալաթեան լռեց, բայց Էնդրյուն արագ ասաց.
- Կարմիր, քանի որ յուրաքանչյուր բույս ունի կարմիր փուչիկ, այսինքն ՝ ժառանգական տարր, որը գերակշռում և ճնշում է սպիտակ տարրին։
- Ճիշտ է, հիմա մենք կստեղծենք հաջորդ սերնդի հիբրիդ: Բույսերից յուրաքանչյուրը կարող է տալ իր տեղեկատվության կեսը: Ձեռքդ վերցրու նույն բույսի երկու փուչիկ ՝ կարմիր և սպիտակ, բայց մի նայիր դրանց։ Գլորեք դրանք ձեր ձեռքերում և առանց նայելու, այստեղ դրեք պատահականորեն ընտրված մեկ փուչիկ
Ձինթարան ցույց տվեց իր առջև դրված դատարկ տեղը։
- Իսկ մնացած փուչիկը գցեք տոպրակի մեջ. Դա մեզ պետք չէ:
Երեխաները տոպրակից հանեցին կարմիր գնդակներ: Ձինթարան սկսեց մեկնաբանել
- Ահա և սիսեռի առաջին ծիլը ՝ АА հավաքածուով:
Հաջորդը Անդրեյը դրեց սպիտակ գնդակը, իսկ Գալաթեան ՝ կարմիր:
- Ստացվեց Аа հիբրիդ, - գլխով արեց Ձինթարան և բազմագույն զույգը մի կողմ քաշեց միագույն կարմիր զույգից: Հետո երեխաները հանեցին սպիտակ գնդակներ:
- Եվ սա նոր բան է,-ուրախացավ Ձինթարան և սպիտակ զույգը դրեց մյուսներից առանձին: -Մենք ստացանք բույս ՝ аа-ի երկու ռեցեսիվ տարրերով:
Այստեղ արդեն Գալաթեան առաջ անցնելով եղբորից և, ցույց տալով ստացված զույգին, բղավեց.
- Նա սպիտակ ծաղիկներ կունենա, իսկ առաջին երկուսը կարմիր են:
- Կեցցես, _ դստերը գովեց Ձինթարիան:
- Շարունակեք աճեցնել նոր հիբրիդներ:
Երեխաները արագորեն «աճեցրին» երրորդ սերնդի քառասուն ծաղիկ:
— Իսկ հիմա հաշվենք, թե քանի հատ և ինչ հիբրիդներ են ստացվել, - առաջարկեց Ձինթարան:
Պարզվեց, որ «այգում» հայտնվել է 11 կարմիր զույգ(AA) , 11 սպիտակ(aa) և 18` կարմիր և սպիտակ զուգերով (Аа) մարգ ։
— Քանի բույս կլինի կարմիր ծաղիկներով, իսկ քանիսը ՝ սպիտակ ծաղիկներով:
Այստեղ առաջինը Անդրեյն էր:
— 11-ը սպիտակներով և 29-ը կարմիրներով:
- Ճիշտ է ։ Մոտավորապես սպիտակ ծաղիկները կլինեն մեկ քառորդը և կարմիր ծաղիկները` երեք քառորդը: Մենք մոտավորապես քառորդ ենք ստացել, քանի որ «աճեցրել ենք» ընդամենը քառասուն պայմանական բույս ։ Մենդելը աճեցրեց հազարավոր իրական բույսեր և մեծ ճշգրտությամբ ստացավ 1/3 հարաբերակցություն:
Մենդելի կողմից հայտնաբերած օրենքը թույլ տվեց նախապես կանխատեսել ապագա սերունդների հատկությունները: Սակայն ամենակարևորը`Մենդելի օրենքը ապացուցում էր, որ բույսն ունի ժառանգականության դիսկրետ (փոփոխվող) տարր, որը կարող է մասնատվել և փոխանցվել սերունդներին: Սա դարի հայտնագործությունն էր: Բացի այդ, Մենդելը ապացուցեց, որ Ժառանգությունը անցնում է ծաղկափոշու, այսինքն ՝ բույսերի սեռական բջիջների միջով: Սա ևս կարևորագույն նվաճում էր ։ Օրինակ ՝ Չարլզ Դարվինը (1809-1892) կարծում էր, որ ծնողներից երեխաներին գենետիկ տեղեկատվությունը փոխանցվում է արյան միջոցով: Արտահայտությունը, որ ինչ-որ մեկի երակներում հոսում է ազնվական նախնիների «կապույտ արյունը», պարզապես արտացոլում էր այն համոզմունքը, որ արյունը հանդիսանում է ժառանգական տեղեկատվության փոխանցողը:
Գիտնական Ֆրենսիս Գալթոնը ՝ Չարլզ Դարվինի զարմիկը, ապացուցեց, որ դա այդպես չէ ։ Նա սպիտակ նապաստակներին ներարկեց սև նապաստակների արյունը և ուսումնասիրոց «սև արյունով» սպիտակ նապաստակների սերունդներին։ Այդ նապաստակների երեք սերունդներն էլ սպիտակ (ձյան) գույնի էին,որևէ փոփոխություն չհայտնաբերվեց։
1865 թվականին, ավարտելով իր բազմամյա աշխատությունը, Մենդելը զեկույց կարդաց Բրնոյի՝ բնագետների միության հավաքին:
Զեկույցի թեզիսները հրապարակվեցին միության աշխատանքների ժողովածուում: Ժողովածուն հայտնվեց աշխարհի 120 գրադարաններում: Բացի այդ, Մենդելը ստացավ ժողովածուի մոտ 40 օրինակ և ուղարկեց դրանք Եվրոպայի հայտնի գիտնականներին:
Զեկույցի թեզիսները հրապարակվեցին միության աշխատանքների ժողովածուում: Ժողովածուն հայտնվեց աշխարհի 120 գրադարաններում: Բացի այդ, Մենդելը ստացավ ժողովածուի մոտ 40 օրինակ և ուղարկեց դրանք Եվրոպայի հայտնի գիտնականներին:
Ցավոք, 19-րդ դարի կեսերի գիտությունը պատրաստ չէր այնպիսի հայտնագործությունների, ինչպիսիք են՝ Մենդելի ժառանգականության օրենքները: Նրա աշխատությունները գրեթե անտեսվել էին ։
Հետագա 35 տարիներին այդ աշխատանքը ընդամենը մի քանի անգամ էր հիշատակվել: 20-րդ դարի կեսերին մի գիտնական-կենսաբան փորփրելիս իր հոր գրադարանը, որն ի դեպ նույնպես գիտնական էր, գտավ Մենդելի ուղարկած ժողովածուն, որը անգամ փաթեթից հանած չէր: Գրեթե ոչ մի գիտնական այն չէր կարդացել և ոչ էլ պատասխանել էր նրա անձնական նամակներին:
Հայտնի կենսաբան Կառլ Նեգելին նվաստացնող նամակ էր ուղարկել Մենդելին ՝ առաջարկելով ստուգել իր ստացած արդյունքները այլ բույսերի վրա:
- Ուրեմն տասը տարվա աշխատանքը և երեսուն հազար բույսերը քի՞չ էին այդ կենսաբանի համար,_ զարմացավ Անդրեյը։
- Նեգելին և այլ գիտնականներ չհասկացան Մենդելի օրենքների ամբողջ ուժը և չկարողացան գնահատել նրա բացահայտման կարևորությունը: Նեգելին կենսաբանության մեջ շատ բան է արել, բայց նրա բոլոր հաստ գրքերը չեն գերազանցում Մենդելի մեկ ` ոլոռի մասին տպված հոդվածին:
Վանահայր Նապայի մահից հետո, որը միշտ աջակցում էր Մենդելին, նա թողեց կենսաբանությունը և դարձավ վանահայր: Մի անգամ հզոր փոթորիկը ոչնչացրեց վանքի ջերմոցները։ Մենդելը հետաքրքրվեց այս բնական երևույթով և սկսեց զբաղվել օդերևութաբանությամբ: Նա դարձավ ավստրիական օդերևութաբանական ընկերության հիմնադիրը և հետագայում իր աշխատությունների հիմնական մասը նվիրեց գիտության այս ոլորտին:
Մենդելի գերեզմանաքարին գրված է. «Իմ ժամանակը դեռ գալու է»: Եվ այդպես էլ եղավ: 35 տարի հետո Մենդելի օրենքները կրկնեց պրոֆեսոր Նեգելի աշակերտը՝ Կարլ Կորենսը: Նա հոդված գրեց Մենդելի օրենքների մասին և հաստատեց դրանք:
Մենդելի օրենքները հիմք դարձան նոր գիտության համար, որն էր գենետիկան: Այն իրական հեղափոխություն արեց գիտնականների ուղեղներում:
Անգամ հարյուր տարի անց Ռուսաստանում Մենդելի փորձերի վերաբերյալ վեճեր էին ընթանում: Կենսաբաններն անգամ բանտարկության կամ մահապատժի էին ենթարկվում իրենց համոզմունքների համար: Նրանք պնդում էին այն գիտական ճշմարտությունը, ըստ որի ծնողները գեները փոխանցում են իրենց երեխաներին, ինչով և պայմանավորված են լինում երեխաների ֆիզիկական արտաքինն ու մտավոր որակները: Իսկ այն ժամանակաների գաղափարախոսության համաձայն կարելի էր վերադաստիարակել յուրաքանչյուր մարդու, իսկ նրա շատ հատկանիշների գենետիկորեն կանխորոշվածությունը հակասում էր սրան։ Իշխանությունները փորձում էին պայքարել Մենդելի օրենքների դեմ ուժի գործադրմամբ:
Ի վերջո, գենետիկայի և դրա օրենքների անվիճելի արժանիքը պարզ դարձավ բոլորի համար: Ավստրիացի վանական Մենդելը հայտնվեց լեհ կանոնական Կոպեռնիկոսի հետ մի շարքում թե՛ իր բացահայտման մասշտաբով, և թե՛ իր ժամանակակիցների կողմից չընդունվածությամբ: Հազվագյուտ բան է, որ 19-րդ դարի կեսերին նման բացահայտում է արվել վանքի պատերի ներքո: Դրան հաջորդած 20-րդ դարը գիտնականներից լուրջ մասնագիտական պատրաստվածություն և ժամանակակից գիտական սարքեր էր պահանջում: Սակայն բոլոր դարերում գիտնականների ամենակարևոր գործիքը մնում է ուշադրությունը, գիտափորձի նախապատրաստման ճշգրտությունը և վերլուծության խորությունը:
-Մայրիկ, իսկ մենք այգում սիսեռի մարգեր ունե՞նք,- հանկարծ հարցրեց Գալատեան։
Մենդելի օրենքները հիմք դարձան նոր գիտության համար, որն էր գենետիկան: Այն իրական հեղափոխություն արեց գիտնականների ուղեղներում:
Անգամ հարյուր տարի անց Ռուսաստանում Մենդելի փորձերի վերաբերյալ վեճեր էին ընթանում: Կենսաբաններն անգամ բանտարկության կամ մահապատժի էին ենթարկվում իրենց համոզմունքների համար: Նրանք պնդում էին այն գիտական ճշմարտությունը, ըստ որի ծնողները գեները փոխանցում են իրենց երեխաներին, ինչով և պայմանավորված են լինում երեխաների ֆիզիկական արտաքինն ու մտավոր որակները: Իսկ այն ժամանակաների գաղափարախոսության համաձայն կարելի էր վերադաստիարակել յուրաքանչյուր մարդու, իսկ նրա շատ հատկանիշների գենետիկորեն կանխորոշվածությունը հակասում էր սրան։ Իշխանությունները փորձում էին պայքարել Մենդելի օրենքների դեմ ուժի գործադրմամբ:
Ի վերջո, գենետիկայի և դրա օրենքների անվիճելի արժանիքը պարզ դարձավ բոլորի համար: Ավստրիացի վանական Մենդելը հայտնվեց լեհ կանոնական Կոպեռնիկոսի հետ մի շարքում թե՛ իր բացահայտման մասշտաբով, և թե՛ իր ժամանակակիցների կողմից չընդունվածությամբ: Հազվագյուտ բան է, որ 19-րդ դարի կեսերին նման բացահայտում է արվել վանքի պատերի ներքո: Դրան հաջորդած 20-րդ դարը գիտնականներից լուրջ մասնագիտական պատրաստվածություն և ժամանակակից գիտական սարքեր էր պահանջում: Սակայն բոլոր դարերում գիտնականների ամենակարևոր գործիքը մնում է ուշադրությունը, գիտափորձի նախապատրաստման ճշգրտությունը և վերլուծության խորությունը:
-Մայրիկ, իսկ մենք այգում սիսեռի մարգեր ունե՞նք,- հանկարծ հարցրեց Գալատեան։
Աղբյուրը`https://www.nkj.ru/archive/articles/23735/։
Խմբագիր`Նունե Մովսիսյան։
Saturday, January 13, 2024
Ճամբարային առաջին շաբաթվա ամփոփում
Կրկին մեկնարկեց ձմեռային ճամբարը, որը սովորողների ամենասպասված ուսումնական շրջանն է, այն գայթակղում է իր ձեմեռային զանազան սպորտաձևերով, ինտելեկտուալ , հետաքրքիր խաղերով, քաղաքային թափառումներով, ստուգատեսների շրջանակներում նոր հմտություններ , կարողություն ձեռք բերելու հնարավորությամբ։
Առաջին շաբաթվա ընթացքում իրականցրեցինք բնագիտատեխնիկական ստուգատեսի համար ընտրված նախագծերի սկզբնական փուլը`ճամբարականները նախ իրենք են սովորում օգտվել մանրադիտակից, համացանցից գտնում անհրաժեշտ տեղեկությունները, պատրաստում սննդային միջավայր մանրէների համար, իրականացնում մանրէների ցանք, որպեսզի հաջորդ շաբաթ իրականացնեն սովորող սովորեցնող նախագիծը միջին դպրոցի ճամաբարականների հետ։
Լուսաբանումը` Կարինե Դադոյանի և Աստղիկ Հայրիյանի։
Սովորողների ներկայացրած նյութերը`
- Վահան Սարգսյան` Լավաշ
- Նարե Խաչատրյան` Հարիսա
- Աստղիկ Հայրիյան`Մեքսիկական խոհանոց
Մասնակցեցինք նաև ազգային պարի ուսուցմանը, որը սովորելուց հետո պետք է ճամբարականները սովորեցնեն իրենց կրտսեր ընկերներին և միասին ներկայանան ուրբաթ համերգին։
Սովորող սովորեցնող նախագիծ
Նախագծի մասնակիցներն են ավագ և միջին դպրոցի ճամբարականները։
Նախագծի ընթացքը`
- ճամբարականները նախ իրենք են սովորում օգտվել մանրադիտակից
- համացանցից գտնում անհրաժեշտ տեղեկությունները
- Կատարում մանրադիտակային հետազոտություններ , մեկնաբանում տեսածը
Նախագծի նպատակը`
- Ձեռք բերել մանրադիտակով աշխատելու հմտություններ
- Տեսական գիտելիքների գործնական աշխատանքի միջոցով ամրապնդում
- Բջջի, քլորոպլաստների , հյուսվածքների ուսումնասիրում
Նախագծի արդյունք`
- Կրտսեր ճամբարականները ձեռք են բերում նշված հմտությունները
- Կարողանում են մեկնաբանել մանրադիտակով տեսած պատկերները
- Պատրաստում ուսումնական նյութեր և հրապարակում բլոգներում ։
Tuesday, January 9, 2024
Դեպի սահադաշտ
Դեպի սահադաշտ
Վայր՝ Իրինա Ռոդնինայի գեղասահքի դպրոց
Օր՝ Հունվարի 15Ժամ՝ 11.30-12.15
Նպատակը՝ Սովորողների մոտ գեղասահքի հմտությունների ձեռքբերում, զարգացում, մարզական ձմեռային խաղեր
Երթուղի՝ Բաբաջանյան պողոտայից քայլով դեպի Իսակովի պողոտա գեղասահքի դպրոց-Բաբաջանյան պողոտա
Պատասխանատուներ՝ Անուշ Ասատրյան, Խաչատրյան Ռոբերտ
Գումար՝ 2000 դր
Մասնակիցներ՝ Ավագ դպրոցի ճամբարականներ
1.Դադոյան Կարինե 9-րդ դասարան
2. Բաբայան Էլիզա 9-րդ դասարան
3. Խաչատրյան Նարե 9-րդ դասարան
4.Մելիքյան Ստելլա 9-րդ դասարան
5.Մուսաելյան Մարիա 9-րդ դասարան
6.Հայրյան Աստղիկ 9-րդ դասարան
7.Սարատիկայն Նարե 9-րդ դասարան
8.Սարգսյան Վահան 9-րդ դասարան
9.Ստեփանյան Գրիգոր 10-րդ դասարան
10. Առաքելյան Հայկ 10-րդ դասարան
11.Սիմոնյան Սերգեյ 10-րդ դասարան
12. Հարությունյան Նինա 11-րդ դասարան
Բնագիտատեխնիկական ստուգատես 2024
Առաջին շաբաթվա ընթացքում իրականցրեցինք բնագիտատեխնիկական ստուգատեսի համար ընտրված նախագծերի սկզբնական փուլը`ճամբարականները նախ իրենք են սովորում օգտվել մանրադիտակից, համացանցից գտնում անհրաժեշտ տեղեկությունները, պատրաստում սննդային միջավայր մանրէների համար, իրականացնում մանրէների ցանք, որպեսզի հաջորդ շաբաթ իրականացնեն սովորող սովորեցնող նախագիծը միջին դպրոցի ճամաբարականների հետ։
Բնագիտատեխնիկական ստուգատեսը(այսուհետ՝ ստուգատես) կազմակերպվում է որպես կրթահամալիրի մանկավարժական աշխատողի, սովորողների խմբի ուսումնական նախաձեռնություն: Ստուգատեսի նպատակն է հանրակրթության մեջ բնագիտական դասընթացների, մաթեմատիկայի և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, ծրագրավորման ուսուցման, սովորողների տեխնիկական ստեղծագործության կազմակերպման հեղինակային փորձի ներկայացում, ամփոփում, խրախուսում, տարածումը: Ստուգատեսի ընթացքում մանկավարժական աշխատողները, սովորողները, սները ներկայանում են 2023 թվականի և ստուգատեսի ընթացքում այս բնագավռում իրենց կատարած աշխատանքներով։
Ստուգատեսի առաջին՝ տեղեկատվական, փուլ, 2024թ․ հունվարի 8-14
Այս փուլում դպրոց պարտեզների, միջին և հետազոտական ավագ դպրոցների, քոլեջի համակարգողները իրենց խմբերի հետ կազմակերպում են տեղեկատվությունը՝ ստեղծում են իրենց լոգոն, բացիկներ, հայտարարություններ։ Պետք է ցստահ լինել, որ տեղեկատվությունը հասել է յուրաքանչյուր մանկավարժական աշխատողի, սովորողի, սանի ծնողի։ Ստեղծում են հայտի ձևաթուղթ, տարածում հայտարարությունը, կատարում աշխատանքի բաժանում։
Ստուգատեսի երկրորդ՝ աշխատանքները ընդունելու, սկզբնական ջոկջկելու փուլ, 2024թ. հունվարի 15-28
Այս փուլում ստուգատեսին մասնակցել ցանկացողը լրացնում է սահմանված ձևի հայտ։ Աշխատանքները ներկայացվում են էլեկտրոնային կամ ֆիզիկական ձևով։ Համակարգող խումբը ընդունում է հայտերը, աշխատանքները։ Ներկայացված աշխատանքներից ընտրում է երրորդ փուլին ներկայացվելիք աշխատանքները։ Համակարգող խումբը իր մասնաճյուղի կայքում ապահովում է ստուգատեսի ամենօրյա լուսաբանում, հասանելի դարձնելով այդ օրվա ընթացքում ընտրված նյութերը։
Ստուգատեսի երրորդ փուլը, 2024թ. հունվարի 29-ից փետրվարի 4-ը կրթահամլիրային է։ Կրթահամալիրում բնագիտություն, կենսաբանություն, քիմիա, ֆիզիկա, մաթեմատիկա, ծրագրավորում դասավանդողները, ինժեներատեխնիկական ստեղծագործության ուսումնական կենտրոնի աշխատակիցները երկրորդ փուլում ընտրված աշխատանքներից կատարում են ընտրություն։ Ընտրված աշխատանքները ամեն օր ներկայացվում են բնագիտաության բլոգում, կրթահամալիրի կալքում: Ստուգատեսի աշխատանքների ամփոփման արդյունքում բանգիտության մասնախումբը որոշում է 2024թ «Հակոբ Հակոբյան» ամենամյա մրցանակակրին՝ 4-6-րդ դասարաններից, 7-9-րդ դասարաններից, ավագ դպրոցի և քոլեջի սովորողներից, մանկավարժական աշխատողներից։ Մրցանակլները հանձնվում են 2024թ. փետրվարի 9-ին՝ ուբաթ համերգի ժամանակ։
Ստուգատեսի բովանդակությունն՝ ըստ տարիքայի խմբերի
(9-12-րդ դասարաններ)
Սովորողը ներկայացնում է.
- Թվային ուսումնական գործիքները
- տանը ունեցած գործիքները
- իր կատարած փորձը
- ուսումնական նախագիծը(հետազոտական աշխատանքը)
- իր ստեղծած գործիքը
- իր ստղծած մոդելը
- տնային գործերում իր պարտականությունները
- կյանքում որևէ գործիքի այլ կերպ օգտագործելու օրինակ
- իր ճամփորդական պիտույքները
- ուսումնական պրոցեսում որևէ գործիքի կիրառություն
- իր խնամած կենդանին, բույսը
- իր բլոգը
- իր ստեղծած խաղը
- իր կազմած ծրագիրը, հավելվածը
- իր սիրած համակարգչային խաղը
Աշխատանքը կատարում է սովորողը և տեղադրում իր բլոգում: Աշխատանքը ներկայացվում է ֆիլմի, նկարաշարի, պատումի տեսքո։ Դասավանդողը տեխնիկական օգնություն է ցուցաբերում սովորողին:
Մանկավարժական աշխատողն իր բլոգում ներկայացնում է.
- նոր ուսումնական աշխատանք, փորձ, գործիք
- իր ստեղծած թվային փաթեթ
- ուրևէ դասընթացում մոդուլ․
- մեթոդական հոդված
- թարգամություն: